Toplumsal bellek (kolektif hafıza), bir toplumun geçmiş deneyimlerini, kültürel değerlerini ve ortak sembollerini kuşaktan kuşağa aktaran dinamik bir bilinç alanıdır. Maurice Halbwachs’tan Jan Assmann’a uzanan kuramsal çerçevede, bu belleğin yalnızca bireysel hafızadan ibaret olmadığı; aksine, ortak ritüeller, anlatılar, mekânlar ve semboller aracılığıyla toplumsal düzlemde şekillendiği vurgulanmaktadır. Bu bağlamda edebiyat, özellikle roman türü, toplumsal belleğin hem taşıyıcısı hem de yeniden kurucusu olarak işlev görür. Romanlar; tarihsel olayları, kültürel kodları ve kolektif travmaları estetik bir düzlemde yapılandırarak, geçmişi hem muhafaza eder hem de bugünün anlam dünyasında yeniden inşa eder.

Bu çalışmada, edebiyatta ritüel temsillerinin toplumsal belleğin inşasındaki rolü, Hıdırellez örneği üzerinden incelenmektedir. Hıdırellez, yalnızca mevsimsel bir bahar bayramı değil; aynı zamanda umut, yenilenme, bereket ve toplumsal dayanışma gibi değerlerin simgesel olarak somutlaştığı bir ritüeldir. Bu ritüelin edebi temsilleri, belleğin zamansal ve mekânsal katmanlarını edebî sahnede görünür kılar. Çalışmada Çağdaş Kosova Türk Edebiyatı’nın önemli temsilcilerinden Reşit Hanadan’ın romanlarında yer verdiği Hıdırellez kutlamalarına odaklanmaktadır.

Reşit Hanadan’ın yayımladığı dokuz romanın dördünde yer alan Hıdırellez anlatımı yazarın sanat anlayışına paralele olarak toplumsal belleğin inşası ve korunması amacıyla kullanılmıştır. Hanadan, romanlarında Mamuşa Türklerinin köy yaşamına dair ayrıntılı tasvirleri ve halk bilgisi unsurları aracılığıyla yalnızca bireylerin hikâyelerini değil, aynı zamanda Mamuşa özelinde bir kolektif kimliği de yapılandırmakta ve toplumsal belleğin inşasında romanlarını bir araç olarak kullanmaktadır. Bu makalede, Hanadan’ın romanlarında Hıdırellez’in ne şekilde temsillendiği, bu temsilin kültürel bellek ile nasıl ilişkilendiği ve edebi yapıda ne tür anlam katmanları yarattığı analiz edilmektedir.

Collective memory (social memory) refers to a dynamic field of consciousness through which a society transmits its past experiences, cultural values, and shared symbols from one generation to the next. Within the theoretical framework extending from Maurice Halbwachs to Jan Assmann, it is emphasized that this memory is not merely individual but is shaped on a social level through shared rituals, narratives, spaces, and symbols. In this context, literature—particularly the novel genre—functions both as a carrier and a re-constructor of social memory. Novels aesthetically structure historical events, cultural codes, and collective traumas, thereby both preserving the past and reconstructing it within the contemporary realm of meaning.

This study examines the role of ritual representations in literature in the construction of social memory, through the example of Hıdırellez. Hıdırellez is not merely a seasonal spring festival; it is a ritual in which values such as hope, renewal, abundance, and social solidarity are symbolically embodied. The literary representations of this ritual make visible the temporal and spatial layers of memory within the literary scene. The study focuses on the Hıdırellez celebrations portrayed in the novels of Reşit Hanadan, one of the prominent figures of Contemporary Kosovar Turkish Literature.

The depiction of Hıdırellez in four of Reşit Hanadan’s nine published novels is employed in parallel with the author’s artistic vision for the construction and preservation of social memory. In his novels, Hanadan uses detailed depictions of village life and elements of folk knowledge among the Turks of Mamuşa not only to narrate individual stories, but also to construct a collective identity specific to Mamuşa, thus using his novels as a tool in the construction of social memory. This article analyzes how Hıdırellez is represented in Hanadan’s novels, how this representation is related to cultural memory, and what kinds of layers of meaning it creates within the literary structure.