Osmanlı Devleti, fetihlerinden itibaren Balkan coğrafyasını idarî, askerî ve kültürel açılardan olduğu kadar eğitimsel yeniliklerin de uygulandığı pilot bölgelerden biri olarak değerlendirmiştir. Özellikle II. Abdülhamid Dönemi’nde eğitim alanında gerçekleştirilen reformlar doğrultusunda, Balkan vilayetlerinde açılan ve geliştirilen okullar modernleşme sürecinin uygulama alanları hâline gelmiştir. Bu döneme ilişkin en önemli kaynaklardan biri olan 1316 H (1898-1899 M) tarihli ilk Salname-i Nezaret-i Umumiye, Osmanlı sınırları içinde yer alan yirmi altı vilayet ve altı müstakil sancağın eğitim kurumlarına dair ayrıntılı bilgiler içermektedir. Bu çalışmanın amacı, günümüzde tamamı Balkanlar sınırları içinde kalan İşkodra, Kosova, Manastır, Selanik ve Yanya vilayetlerinde yer alan eğitim kurumlarının söz konusu salnamedeki veriler ışığında incelenmesi; özellikle Türkçe dersinin ders cetvellerindeki yeri, öğretim süreci ve açıklamaları bağlamında değerlendirilmesidir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden betimsel analiz tekniği kullanılmış; salname günümüz Türkçesine aktarılmış ve bütüncül bir bakış açısıyla analiz edilmiştir. Vilayetlerdeki idarî ve eğitim kadrolarına, öğrenci sayılarına, güncel mevzuata, okul türlerine, ders içeriklerine ve mezuniyet verilerine ulaşılmıştır. Elde edilen bulgular, dönemin eğitim-öğretim faaliyetlerinin ayrıntılı biçimde planlandığını ve Türkçe derslerine müfredat içinde merkezi bir rol atfedildiğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Türkçe öğretiminin, sadece dil eğitimi değil, aynı zamanda devletin kültürel ve ideolojik bütünleşme politikalarının bir yansıması olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gelecekte yapılacak çalışmaların, bu tür tarihî belgelerin farklı vilayetler üzerinden incelenmesiyle, Osmanlı eğitim sistemine dair bütünsel bir perspektif kazandırması önerilmektedir.

Since its conquests, the Ottoman Empire considered the Balkan geography as one of the pilot regions where educational innovations were implemented as well as administrative, military and cultural aspects. Especially in line with the reforms carried out in the field of education during the reign of Abdülhamid II, the schools opened and developed in the Balkan provinces became the application areas of the modernization process. The first Salname-i Nezaret-i Umumiye dated 1316 H (1898-1899 M), one of the most important sources on this period, contains detailed information on the educational institutions of twenty-six provinces and six independent sanjaks within the Ottoman borders. The aim of this study is to examine the educational institutions in the provinces of Iskodra, Kosovo, Manastir, Thessaloniki and Ioannina, which are all within the borders of the Balkans today, in the light of the data in the said salname; in particular, to evaluate the Turkish course in terms of its place in the course tables, teaching process and explanations. Descriptive analysis technique, one of the qualitative research methods, was used in the study; the salname was translated into contemporary Turkish and analyzed from a holistic perspective. Administrative and educational staff in the provinces, student numbers, current legislation, school types, course content and graduation data were obtained. The findings reveal that the educational activities of the period were planned in detail and Turkish lessons were assigned a central role in the curriculum. In this context, it was concluded that Turkish language teaching was not only language education, but also a reflection of the state's cultural and ideological integration policies. It is suggested that future studies should analyze such historical documents from different provinces to provide a holistic perspective on the Ottoman education system.