Derleme Sözlüğü’nde -GAn Eki ile Biten Söz Varlığı Üzerine

Author:

Number of pages:
659-681
Language:
Türkçe
Year-Number:
2024-Volume 19 Issue Ö1

Dil, en eski çağlardan beri insanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir araçtır. İnsanlar birbirleri ile iletişim kurmak ve anlaşmak için dile ihtiyaç duymuşlar ve dili kullanarak anlaşma ve iletişim kurma yoluna gitmişlerdir. Türk dili de eski çağlardan bu yana kullanılan işlek bir dildir. Dünyada diller yapı bakımından eklemeli, çekimli ve bükümlü olmak üzere ayrılır. Türk dili yapı bakımından sondan eklemeli dil ailesine mensuptur ve Türkçede ekler kelimenin sonuna gelir. Bu çalışmada Türk dilinin işlek eklerinden biri olan –GAn ekinin tarihi Türk lehçelerinde ve Anadolu ağızlarında kullanımı incelenmiştir. –Gan ekinin hem Türkçenin tarihi dönemleri olarak kabul edilen Orhun, Uygur, Karahanlı, Harezm, Kıpçak, Çağatay ve Eski Anadolu Türkçesi devirleri hem de günümüz Türkiye Türkçesinde kullanımı üzerinde durulmuştur. Türkçenin tarihi dönemlerinde işlek olarak kullanılan bu ekin Anadolu ağızlarında da işlekliğini koruyan bir türetme (yapım) eki olduğunu ortaya koymak hedeflenmiştir. Bu çalışmada araştırma yöntemi olarak nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. İnceleme Türk Dil Bilgisi’nin başat kaynaklarından yararlanılarak ekin tanımı, eklerin kökeni, eklerin özellikleri, Türkçede ek türleri, sıfat-fiil ekleri ile -GAn ekinin Tarihi Türk lehçeleri ve Türkiye Türkçesi’nde kullanımı üzerinde durulmuştur. –GAn ekinin Anadolu ağızlarında kullanımını ortaya koymak için Ömer Asım Aksoy tarafından hazırlanan Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü’nde (DS) -GAn eki ile biten sözcükler taranmıştır. Yapılan bu tarama sonucunda elde edilen sözcükler adlar, (bitki adları, coğrafi şekil ve yer adları, eşya adları, gıda adları, hastalık adları, hayvan adları) sıfatlar ve fiiller olarak tasnif edilmiştir.  Tasnif edilen sözcük türleri ile ilgili olarak her bölümün sonunda hem anlam ve kullanım bakımından hem de istatistiksel olarak değerlendirme yapılmıştır.

Keywords


Language has been a means of communication among people since the earliest times. People have needed language to communicate and understand each other, and they have resorted to using language for this purpose. The Turkish language is also an active language that has been used since ancient times. Languages in the world are classified structurally into agglutinative, inflectional, and fusional. The Turkish language, in terms of structure, belongs to the agglutinative family of languages, where suffixes are added to the end of the word. This study examines the usage of the –GAn suffix, one of the active suffixes in the Turkish language, in historical Turkish dialects and Anatolian dialects. The focus is on the usage of the –GAn suffix both in the historical periods of Turkish, which include the Orkhon, Uyghur, Karakhanid, Khwarezm, Kipchak, Chagatai, and Old Anatolian Turkish eras, and in contemporary Turkish as spoken in Türkiye. The aim is to demonstrate that this suffix, which was actively used in the historical periods of Turkish, remains a productive derivational suffix in Anatolian dialects as well. The research methodology used in this study is the document analysis technique, one of the qualitative research methods. The study focuses on the definition of the suffix, the origins of suffixes, their characteristics, types of suffixes in Turkish, participle suffixes, and the usage of the –GAn suffix in historical Turkish dialects and contemporary Turkish, based on the primary sources from Turkish grammar. To demonstrate the usage of the –GAn suffix in Anatolian dialects, words ending with the –GAn suffix were searched in the "Compilation Dictionary of Folk Dialects in Türkiye" (CD) prepared by Ömer Asım Aksoy. As a result of this search, the words found were categorized into nouns (including plant names, geographical forms and place names, object names, food names, disease names, animal names), adjectives, and verbs. At the end of each section, the categorized word types were evaluated both in terms of meaning and usage, as well as statistically.

Keywords

Article Statistics

Number of reads 34
Number of downloads 46

Share

Turkish Studies - Language and Literature
E-Mail Subscription

By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.