Art damak ünsüzü /ŋ/ Türkçenin asli seslerinden biridir. Türkçenin bilinen en eski yazılı kaynaklarından 
olan Köktürk alfabeli metinlerde bu ses yer almaktadır. Köktürk metinlerinde bu ses ile birlikte /ɲ/ ve /n/ 
ünsüzleri de bulunur. Bu ünsüzler metinlerde farklı harflerle gösterilmiştir. Uygur, Soğd, Mani ve eski Brahmi 
alfabesiyle yazılan eserlerde de kullanılan /ŋ/ ünsüzü Osmanlı Türkçesi Arap harfli metinlerinde özel bir 
şekilde gösterilmiştir. Türkiye Türkçesi döneminde Latin alfabesine geçilmesiyle /ŋ/ ünsüzü yazımda artık 
gösterilmez. Osmanlı Türkçesinin son zamanlarında çok olmasa da Latin alfabesinin de kullanıldığı 
bilinmektedir. Özellikle oryantalistlerin yazdığı birçok eserde Türkçe sözler hem Arap hem de Latin harfleriyle 
imla edilmiştir. Latin alfabesinin kullanıldığı eserlerde /ŋ/ ünsüzü gösterilmiş midir, eğer gösterildiyse nasıl 
gösterilmiştir, şayet gösterilmediyse bunun sebebi nedir? Bu çalışmada bu sorulara cevap bulmak 
amaçlanmıştır. Bu sorulara cevap bulmak için 1890 ve 1911 yılları arasında yazılmış hem Latin ve Arap hem 
de sadece Latin harflerinin kullanıldığı 15 sözlük ve gramer kitabı incelenmiştir. Tarihî metinlerdeki imlasında 
/ŋ/ ünsüzü bulunan anlamak, benzemek, deniz gibi 10 sözcüğün yazımı bu eserler üzerinde tespit edilmiştir. 
Arap harflerinin kullanıldığı yazımlarda art damak /ŋ/ ünsüzü diş-damak /n/ ünsüzünden farklı gösterilmiştir. 
Art damak /ŋ/ ünsüzünün diş-damak /n/ sesine döndüğü sözcüklerde ise ﻦ harfi kullanılmıştır. Latin harflerinin 
kullanıldığı yazımlardaysa bazı yazarlar bu sesi ñ, n, ng ile gösterirken bazıları ise bu sesi ayırt edecek bir 
harf veya işaret kullanmamıştır. Sözcüklerde geçen /ŋ/ sesini de n harfiyle göstermişlerdir. Yazımlarda çoğu 
zaman /ŋ/ ünsüzünün n harfiyle gösterilişi /ŋ/ > /n/ değişmesi veya gelişmesini göstermektedir. İncelenen 
sözcüklerde 170 imlanın 91’inde art damak /ŋ/ ünsüzü yerine başka ünsüzlerin kullanıldığı görülmektedir. Bu 
91 imlanın 82’sinde diş-damak /n/ ünsüzü geçmektedir. 17 kullanımda da ikili imla görülür. Yazımlarda 
görülen /ŋ/ > /n/ veya /ŋ/ ~ /n/ hadiselerinin temel sebebi ünsüzlerin formant frekansları farklılığıdır. /ŋ/ art 
damak ünsüzünün formant frekansı diş-damak /n/ ünsüzünden daha fazladır. /ŋ/ ünsüzünün boğumlanma 
noktası /n/ ünsüzüne göre daha arkadadır. Bunlardan dolayı art damak /ŋ/ ünsüzünü çıkarmak diş-damak /n/ 
ünsüzünü çıkarmaktan çok daha zor olmaktadır. Bu durumda en az çaba kuralından dolayı art damak /ŋ/ 
ünsüzü diş-damak /n/ ünsüzüne dönüşmüştür. Bu fonetik değişme de yavaş yavaş yazıya yansımıştır. 

The velar consonant /ŋ/ is one of the primary sounds of Turkish. This sound is included in the 
Köktürk alphabetic texts, which are one of the oldest known written sources of Turkish. In Köktürk texts, the 
consonants /ɲ/ and /n/ are also found along with this sound. These consonants were shown with different letters 
in the texts. The consonant /ŋ/, which was also used in works written in Uyghur, Sogdian, Mani and old Brahmi 
alphabets, was shown in a special way in Arabic letter texts of Ottoman Turkish. With the transition to the 
Latin alphabet in Türkiye Turkish, the /ŋ/ consonant was no longer shown in writing. It is known that the Latin 
alphabet was also used, although not much, in the late Ottoman Turkish period. Especially in many works 
written by orientalists, Turkish words were written with both Arabic and Latin letters. Was the /ŋ/ consonant 
shown in works where the Latin alphabet was used? If so, how was it shown? If not, what was the reason for 
this? In this study, it is aimed to find answers to these questions. In order to find answers to these questions, 
15 works having been written between 1890 and 1911, in which both Latin and Arabic and only Latin letters 
were used, were examined. The spelling of 10 words containing the /ŋ/ consonant in historical texts, such as 
anlamak (understand), benzemek (resemble), deniz (sea), were determined on these works. In spellings used 
Arabic letters, the velar /ŋ/ was shown differently from the alveolar /n/. In words where the velar /ŋ/ turned 
into the alveolar /n/ sound, the letter ﻦ was used. In spellings used Latin letters, some writers indicated this 
sound with ñ, n, ng while others did not use a letter or sign to distinguish this sound, and they also indicated 
the /ŋ/ sound in the words with the letter n. That the /ŋ/ consonant is often represented with the letter n indicates 
the change or development of /ŋ/ > /n/. In the words examined, it is seen that other consonants were used 
instead of the velar consonant in 91 of 170 spellings. Alveolar consonants were used in 82 of these 91 spellings. 
Both /ŋ/ and /n/ consonants were used in 17 orthographies. The main reason for the /ŋ/ > /n/ or /ŋ/ ~ /n/ phonetic 
events seen in spellings is the difference in the formant frequencies of the consonants. The formant frequency 
of the /ŋ/ consonant is higher than that of the /n/ consonant. The articulation point of the /ŋ/ consonant is further 
back than the /n/ consonant. For these reasons, it is much more difficult to articulate the velar consonant /ŋ/ 
than to articulate the alveolar consonant /n/. In this case, due to the rule of least effort, the velar consonant /ŋ/ 
turned into the alveolar consonant /n/. This phonetic change was also gradually reflected in writing.