Rus İmparatorluğu’nun Orta Asya’yı işgal etmesi yerel halkın hayatında birtakım yeniliklerin ve değişimin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu değişime ayak uydurmak için ister istemez bölge halkının sözcük dağarcığı genişlemiş ve Rusçadan azımsanmayacak derecede yeni sözcük ödünçlenmiştir. Böylece Rusçanın etkisi dönemin yazı ve konuşma dili olan Çağatay Türkçesinin bünyesinde bariz bir şekilde belirginleşmeye başlamıştır. Çağatay Türkçesinin son dönemine denk gelen bu etken elimizdeki verilere göre daha çok sözcük bazında olup ödünçlenen sözcükler genellikle maddi kültür unsurlarını barındırmakta ve Rus İmparatorluğu’nun bölgeye getirdiği yenilikleri yansıtmaktadır. Bu yenilikler yenilikçi haber araçları, ulaşım terimleri, meslekler, ölçüler, kimyasal maddeler, boyacılık ürünleri, tütün ürünleri, bitkiler, gıdalar, ev eşyaları ve araç gereçler, kumaş, deri ve kıyafetler, koşum takımları, balık türleri gibi çeşitli konuları temsil etmektedir. Rusçadan ödünçlenen sözcüklerin büyük çoğunluğunun halk dilinde benimsendiği ve ses bakımından yeniden şekillendirildiği dikkat çekmektedir. Kimi sözcükler ise farklı zamanlarda ve farklı şekillerde birkaç kez ödünçlendiği için ağız özelliklerini yansıtmaktadır. Bu çalışmada son dönem Çağatay Türkçesinde görülen Rusça sözcüklerin hangi alanları temsil ettiği ve halk diline nasıl benimsendiği üzerinde durulacaktır. Sözcüklerin bir kısmının Rusçaya Batı dillerinden geçtiği de dikkate alınarak zaman zaman onların etimolojisine ve Rusçaya nasıl ödünçlendiğine yer verilecektir. Rusçadan son dönem Çağatay Türkçesine ödünçlenen bu sözcükler, Rus İmparatorluğu döneminde Türkistan’da meydana gelen yeniliklerin ana hatlarını gözler önüne serecektir.
The Russian Empire’s occupation of Central Asia led to a number of innovations and changes in the lives of the local people. To keep up with this change, the vocabulary of the people of the region inevitably expanded, and a considerable number of new words were borrowed from Russian. In this way, the influence of the Russian language became evident in Chagatay, the written and spoken language of the time. This influence, which coincides with the last period of Chagatay, is mainly lexical. According to the data we have, the borrowed words generally contain elements of material culture and reflect the innovations brought to the region by the Russian Empire. These innovations cover a wide range of subjects, such as innovative news tools, transport terms, professions, measurements, chemicals, dyes, tobacco products, plants, food, household goods and utensils, fabrics, leather and clothing, harnesses, fish species, etc. It is worth noting that the vast majority of words borrowed from the Russian have been adopted into colloquial language and phonetically transformed. Some words reflect the characteristics of a dialect because they have been borrowed a number of times at different times and in different ways. The focus of this paper will be on what areas the Russian words in late Chagatay represent and how they were adopted into the colloquial language. Taking into account that some of the words have been borrowed from Indo-European languages into Russian, their etymology and how they have been borrowed into Russian will be given from time to time. These words, borrowed from Russian into late Chagatay, will reveal the outlines of the innovations that took place in Turkestan during the Russian Empire.
By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.