Dilin işlenmişliğinin bir göstergesi olan ikilemeler anlatımı canlandırmak, konunun önemini vurgulamak, anlatımı sıkıcılıktan kurtarmak, alay etmek, eylemin yapılış şeklini belirtmek gibi türlü sebeplerle kullanılmaktadırlar. Yakın anlamlı, zıt anlamlı ya da ikinci öğesi anlamsız sözcüklerle kurulan ikilemeler, Türk dilinin karakteristik bir özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yapılar, Orhon yazıtlarından takip edebildiğimiz kadarıyla varlıklarını 8. yüzyıla ve daha öncesine kadar dayandırmaktadır. Kaşgarlı, Dîvânu Lugâti’t-Türk’te ikilemelerin Türklere özgü olduğunu ancak Oğuzlar tarafından kullanılmadığını belirtmektedir. Osmanlı sahasında yazılan eserlerde de zaman zaman bu konu üstünde durulmuştur. İlk Türkçe dilbilgisi kitabı olan Müyessiretü’l-Ulûm’da Bergamalı Kadri, ikinci öğesi anlamsız sözcükten oluşan ikilemelerin bu anlamsız öğesini mühmelât ‘kuru söz’ şeklinde adlandırmakta, 18. yüzyılda Râsih Ahmed Bey tarafından kaleme alınan Bülgatü’l-Ahbâb’da ise bu yapı söz gölgesi şeklinde adlandırılmaktadır. Bu tür ikilemeler Türkiye Türkçesinde oldukça yaygındır. Batı Türkoloji çalışmalarında hendiadyoin ve reduplication şeklinde adlandırılan yapılar Türkiye Türkçesi dil çalışmalarında ikileme, yineleme ve pekiştirme adlandırmalarıyla karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmanın temelini de Râsih Ahmed Bey tarafından kullanılan söz gölgesi tabirinden hareketle, gölge sözcüklü ikilemelerin Dîvânu Lugâti’t-Türk’teki varlıkları ve Osmanlı sahasındaki adlandırmaları ve tanımları oluşturmaktadır.
Hendiadyoins, which are an indicator of the processedness of the language, are used for various reasons such as enlivening the narrative, emphasizing the importance of the subject, saving the narration from boringness, mocking, and specifying the way the action is done. Hendiadyoins formed by words with close meaning, antonyms, or meaningless second elements appear as a characteristic feature of the Turkish language. These structures date back to the 8th century and earlier, as far as we can trace from the Orkhon Inscriptions. Kaşgarlı states that hendiadyoins in Dîvânu Lugâti't-Türk are peculiar to Turks but not used by Oghuzs. This issue was also emphasized in the works written in the Ottoman field, from time to time. In Müyessiretü'l-Ulûm, the first Turkish grammar book, Bergamali Kadri calls this meaningless element of hendiadyoins, the second element of which consists of meaningless words, as “mühmelat (empty words)”. In Bülgatü'l-Ahbâb, written by Râsih Ahmed Bey in the 18th century, this structure is called “söz gölgesi” (shadow word). The basis of this study is the existence of shadow-word hendiadyoins in Dîvânu Lugâti't-Türk and their nomenclature and definitions in the Ottoman field, based on the phrase “söz gölgesi” (shadow word) used by Râsih Ahmed Bey.
By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.
