Bu yazıda Alevilerin kısa bir sözlü tarihi ele alınmıştır. Alevi söylemi ayrıca “mâni, koşma ve deyiş” olarak adlandırılan başka bir şiir biçimini de içermektedir. Araştırmamızda Alevi kültürünün inanç yapısı ve ibadet şekli mâni ve koşma temelinde ele alınmıştır. Ayrıca mâni, koşma ve deyiş kelimelerinin hece yapısı ve anlamları Türkçe ve İngilizce örneklerle sunulmuştur. Türk halk edebiyatında anonim bir halk şiiri olan mâni, kafiye düzenine sahip bağımsız bir dörtlükten oluşmaktadır. Bu nazım biçimi Türk halk edebiyatında da 13. yüzyıldan itibaren bilinmektedir. Her bir dizedeki hece sayısı 7'den 11'e kadar değişmektedir. Mâni, özellikle genç erkek ve kadınlar tarafından evlilik ve sosyal toplantılar gibi resmî törenlerde, kültürün ve geleneğin gereği olarak duygular ve beklentilerin ifadesi için kullanılmıştır. Ancak Kaygusuz Abdal ve Hatayi (Şah İsmail'in müstear adı), Muhiddin Abdal gibi birçok Alevi âşık, mahlaslarını bu kısa manzum forma sokarak mahlaslarını bireysel yaratıma dönüştürmüştür. Alevi âşıkların yazdığı bu formda onların dini ideolojilerinin ve Alevi toplumunun temel norm, ilke ve değerlerinin ifadesini bulunmaktadır. Koşma olarak adlandırılan Alevi şiirinin temel şiirsel biçiminde yerel gelenek, sosyal bağlam, coğrafi bölge ve diğer icra unsurları içinde ilişkilendirildiği ezgiye göre koşma, deme, duvazimam, mersiye, şarkı, lehçe gibi isimlerle anılabilmektedir. Bu kelime yapıları ve formüller, dini ritüellerde, müzikte ve sanatta Alevi inancının kültürel yapısını ortaya koymaktadır. Yapılan araştırmada Alevi ritüel ve inançlarının anlatıcı performansı üzerindeki etkisine değinilmesinin yanında, formülistik sayılarla halk deyişlerinin Alevi kültürü özelinde dil, edebiyat ve deyişlere yansımasına belli örnekler sınırlılığında değinilmeye çalışılmıştır.

In this article will deal with a brief oral history of the Alevis. Alevi discourse also includes another poetical form which is called “mâni, koşma and deyiş”. In our research, the belief structure of the Alevi culture and the way of worship are discussed based on the mâni and the koşma. In addition, the syllable structure and meanings of mâni, koşma and deyiş are presented with Turkish and English examples. Mâni, an anonymous folk poem in Turkish folk literature consists of an independent quatrain with the rhyme pattern. This poetical form which is also known in Turkish folk literature since the 13th.century. Number of syllable in each many line varies between 7 and 11. Mâni is used mainly by young men and women in public ceremonies such as marriage ands social get together as a means of communication to express their love which is the main theme of the form. But several Alevi ashıks, such as Kaygusuz Abdal and Hatayi (pen name of Shah Ismail), Muhiddin Abdal inserted their pen name in that short poetical form and transformed it into an individual creation. We find in such form written by the Alevi ashıks, the expression of their religious ideology and basic norms, principles and values of the Alevi community. The basic poetical form koşma of the Alevi poetical is called koşma. The koşma may be known by several names, such as deyiş, deme, düvazimam, mersiye, şarkı, ağız, depending on musical tune it is associated with in the local tradition, social context, the geographic area, other performance components. These word structures and formulas reveal the Alevi cultural structure in religious rituals, music and art. In the study, besides mentioning the effect of Alevi rituals and beliefs on the narrator's performance, the reflection of formulaic numbers and folk deyiş on language, literature and idioms specific to Alevi culture has been tried to be mentioned within the limitation of certain examples.