Mirza Celil olarak da tanınan Celil Mehmetkuluzade, Azerbaycan edebiyatının modernleşme dönemindeki en etkili ve üretken yazarlarından biridir. Azerbaycan edebiyatının modernleşme sürecinde “Molla Nasreddin” dergisiyle ses getiren çalışmalara imza atan Mirza Celil, bu dergi sayesinde Müslüman-Türk halklarının yaşadığı geniş bir coğrafyada tanınmıştır. Yazar, “Molla Nasreddin” dergisi yanında “Kaspi”, “Şərqi-rus” ve “Yeni Yol” gibi gazetelerde de yazmıştır. Hikâye, tiyatro, satirik şiir, deneme, mektup ve anı türünde eserler kaleme alan yazar, birtakım çevirilere de imza atmıştır. Mirza Celil, Azerbaycan toplumuna sunduğu entelektüel katkılarıyla, zamanının önde gelen yazarlarından biri olarak kabul edilir. Eserlerinde sosyal ve siyasi meseleleri sorgulayıp eleştirdiği için zor zamanlar da geçirmiştir. Mirza Celil, sadece sanat için yazan bir edip olmaktan ziyade; toplum için yazan bir entelektüeldir. Bu yüzden, içinde yaşadığı toplumun gerçekleri eserlerinde önemli bir yer tutar. Eserleri, Çarlık Dönemi ve Sovyet Dönemi olmak üzere iki ana dönemde ele alınabilir. Bu makalede, Mirza Celil’in tiyatro eserleri, toplumundaki ahlâk kodları açısından ele alınmış ve kendisinin toplumdaki ahlâk yasalarına ilişkin duruşu incelenmiştir. Nitekim Mirza Celil, edebi eserlerinde ve kültür sanat yazılarında Azerbaycan’daki geleneksel ahlâkı eleştiren en önemli sanatçılardan biridir. Bu çalışmada yazarın bütün tiyatro eserleri incelenmiş; sosyolojik ve tarihi eleştiri yöntemleri kullanılmıştır. Yazarın hayatı ve döneminin sosyal ve siyasi durumuna ilişkin gerçekler de dikkate alınmıştır. Dolayısıyla yazarın diğer eserlerine de müracaat edilmiştir.

Jalil Mammadguluzadeh, also known as Mirza Jalil, was one of the most prolific and efficient writers in the modernization period of Azerbaijani literature. He created a literary movement with his magazine “Molla Nasraddin” (ملانصرالدین) during the modernization process of Azerbaijani literature. He also gained a widespread reputation as the founder of the magazine, in a wide range of areas where Turkish and Muslim peoples lived. Mirza Jalil, except for “Molla Nasraddin”, wrote for some newspapers like “Kaspi”, “Şərqi-rus” (Eastern-Russian) and “Yeni Yol” (New Way). Mirza Jalil was ahead of his time with what he did in Azerbaijani society. He was a writer who questioned and criticized social and political issues in his works. So he sometimes experienced unpleasant and difficult times because of his works. He was rather an intellectual who wrote for society than a literary man who wrote only for art. So since Mirza Jalil was very keen on social improvement the facts of the society he lived in had an important place in his literary works. His works can be classified in two periods: The Tsarist period and The Soviet period. In this article, the dramas of Mirza Jalil have been treated in terms of the moral codes in his society, Azerbaijan. Mirza Jalil was one of the most important figures who criticized traditional morality in Azerbaijan. In this article, sociological and historical criticism have been taken into account. The facts about Mirza Jalil’s life and social situations of his time were examined and the context in which he wrote has been considered and evaluated.