Osmanlı dönemi ilk Farsça sözlük çalışmaları genellikle Farsça-Türkçe şeklinde düzenlenmiştir. Geniş hacimli ilk örneklerden biri olan ‘Uknûm-ı ‘Acemî, Halimî’nin Bahrü’l-Garâyib, Hatip Rüstem Mevlevî’nin Vesîletü’l-Makâsıd ilâ Ahseni’l-Merâsıd adlı eserleri 15. yüzyılın ikinci yarısında kaleme alınmış olmaları itibariyle Şâmilü’l-Luga ile az çok aynı dönemin eserleri olarak değerlendirilebilir. Hasan Karahisari, eserini kaleme alırken başta Halîmî’nin Bahrü’l-Garâyib adlı eseri olmak üzere kendinden önce yazılmış başka sözlüklerden de yararlanmıştır. Şâmilü’l-Luga, Osmanlı sahasında yazılan Farsça-Türkçe sözlükler arasında Bahrü’l-Garâib’den sonra gelen en önemli metindir. Bu makalede Farsça-Türkçe satır altı bir sözlük olan Şâmilü’l-Luga’nın Millî Kütüphane Afyon Gedik Ahmet Paşa Koleksiyonu, Arşiv No: 03 Gedik 17524 /1 [MK1] nüshası esas alınmıştır. İlk bölümde sözlüğün müellifi ve ailesi hakkında bilgi verilmiş; ardından sözlüğün leksikografik özellikleri detaylı olarak incelenmiştir. İkinci bölümde ise sözlükteki Farsça kelimelerin Türkçe karşılıkları Türkçe söz varlığı açısından bir dizin-sözlük halinde verilmiştir. Sözlükteki Farsça kelimelerin açıklamasında kullanılan Türkçe kelimeler ve ibareler, dönemin söz varlığını yansıtması bakımından önemlidir. Bu bakımdan söz konusu Türkçe kelimeler sadece dizin olarak değil -daha faydalı olacağı öngörüsüyle-kelimelerin lugavî anlamları da ilave edilerek bir dizin-sözlük biçiminde çalışmaya dahil edilmiştir. İmadoğlu Hasan b. Hüseyin Karahisarî tarafından yazılan Şâmilü’l-Luga’nın Hacı Selimağa, Millî Kütüphane [MK1], Milli Kütüphane (MK2), Süleymaniye Kütüphanesi, Topkapı Sarayı III. Ahmed Kitaplığı, Bibliotheq National Türkçe Yazmalar, Münih K.Hof-Und StaatsBibliothek, İstanbul Üniversitei Nadir Eserler Kütüphanesi, Lugatnâme-i Dehhoda Kütüphanesi, Kahire Hidiv Kütüphanesi ve Tunus Milli Kütüphanesi olmak üzere tespit edebildiğimiz 12 nüshası mevcuttur. Bu çalışmada Bu çalışmada Şâmilü’l-Luga’nın Millî Kütüphane Afyon Gedik Ahmet Paşa Kolleksiyonu, Arşiv No: 03 Gedik 17524 /1 [MK1] nüshası esas alınmıştır.

Şâmilü’l-Luga is the most important text after Bahrü’l-Garâib among the Ottoman-era Persian- Turkish lexicons. The copy of Şâmilü’l-Luga Persian-Turkish interlinear Lexicon being in National Library Afyon Gedik Ahmet Pasha Collection, registered in the Archive no. 03 Gedik 17524 / 1 [MK1] has been addressed in this study. In the first chapter, information about the author and his family has been presented and then the lexicographic features have been examined in detail. In the second chapter, the Turkish meanings of the Persian words have been addressed as an index-lexicon in terms of vocabulary. Şâmilü’l-Luga is the most important text after Bahrü’l-Garâib among the Ottoman-era Persian-Turkish lexicons. The copy of Şâmilü’l- Luga Persian-Turkish interlinear Lexicon being in National Library Afyon Gedik Ahmet Pasha Collection, registered in the Archive no. 03 Gedik 17524 / 1 [MK1] has been addressed in this study. In the first chapter, information about the author and his family has been presented and then the lexicographic features have been examined in detail. In the second chapter, the Turkish meanings of the Persian words have been addressed as an index-lexicon in terms of vocabulary. Turkish words and expressions used to explain the Persian words in the lexicon, are important in terms of reflecting the vocabulary of that period. In this respect, the given Turkish words were included in the study not only as an index but also in the form of an index-lexicon by adding real meanings of the words by considering that it would be more useful. Şâmilü’l-Luga written by İmadoğlu Hasan b. Hüseyin Karahisarî has 12 copies that we have found in the following libraries: Hacı Selimağa, National Library [MK1], National Library (MK2), Süleymaniye Library, Topkapı Palace III. Ahmed Library, Bibliotheq National Turkish Manuscripts, Münih K.Hof-Und StaatsBibliothek, İstanbul University Rare Works of Art Library, Lugatnâme-i Dehhoda Library, Cairo Hidiv Library and Tunisian National Library. The copy of Şâmilü’l-Luga Persian-Turkish interlinear lexicon being in National Library Afyon Gedik Ahmet Pasha Collection, registered in the Archive no. 03 Gedik 17524 / 1 [MK1] was addressed in this study.