Celil Memmedguluzade'nin eserlerinde vatan ve insan, halkın toplumsal sorunları, kadın özgürlüğü, cehalet vb. bu tür konular her zaman lider konumda olmuştur. Yazar, eserlerinin konusunu yetirdiği ortamdan, kendi hayatından almıştır. “Ölüler” trajikomedisi Celil Memmedguluzade'nin şah eseridir. “Ölüler”, Celil Memmedguluzade'nin cehalete ve kötülüğe karşı yazdığı en etkili çalışmadır. Eserin başarılı olması onun ana kahramanı İskender imajı ile ilgilidir. Yazar, eserde Azerbaycan köyünün tipik tablosunu, yani aciz, fakir, zavallı ve cahil toplumu kaleme almıştır. Bu toplumun halk ve millete faydalı olabilmesi için ise çok şey yapılmalıdır. Makalede, birbiriyle karşı karşıya duran iki cepheden bahsedilmiş, Şeyh Nesrullah - kötü güç ve İskender – iyi güç biçiminde betimlenmiştir. İskender feci kahramandır, karanlık ortamda parlayan bir yıldızdır. O, gerçek durumu keskinlikle değerlendirmeyi başaran mücadeleci bir bilgedir, ama cehalete karşı mücadelede onun tek silahı vardır ki, o da Sözdür. O, bu silahı ustalıkla kullanıyor, fakat cahil muhit İskender’i anlayamıyor, daha beteri anlamak bile istemiyor. Eserde dini ve İslami değerleri alay eden, kişisel çıkarları için silaha dönüştüren dolandırıcı Şeyh Nesrullah kendi ölülerini diriltmek için mezarlığa toplanmış halka şöyle diyor: "Dirilmesini istediğiniz ölülerinizin isimlerini verin". Şeyh Nesrullah herhangi bir nedenle birilerinin ölüsünü listeden çıkarmaya gayret gösterenleri derhal ileriye çağırıyor. Çünkü dolandırıcının çıkış yolu halkın kendi ölüsünden vazgeçmesidir. Kişilerin çeşitli nedenlerle kendi ölüsünü diriltmekten vazgeçmesi ve böylece kişilerin yavaş-yavaş azalması eserin en ilginç noktalarındandır. Sırf bu sahnede Mirza Celil halkın, bütün bir milletin işe yaramaz geleneklerinin hala yaşadığını ve bu geleneklerin halkın bir millet olarak oluşması yolunda büyük engele dönüştüğünü ustalıkla ifade etmiştir. “Ölüler”in en büyük gerçeği şu ki, ölüler sadece mezarlıkta, toprak altında yatanlardan değil, sağ iken ömrünü cehalette geçiren cahil toplumdan ibarettir. Bu "ölüleri" istenilen kadar aldatmak mümkündür. Bu bir rastlantısal olay değildir, Şeyh Nesrullah "ölülere" hitaben tüm konuşmasını cahil insanların anlamadığı dilde ifade ediyor. Sadece emirlerini onların anladığı dilde veriyor. Makalede "Ölüler" trajikomedisinin "ölü" adlanan karakterlerinin özellikleri yazarın diğer eseri olan “Posta kutusu”ndaki Novruzali'nin ortak ve ayırt edici özellikleri ile karşılaştırılmıştır. Yazar, “Ölüler”in kahramanlarının posta veya telgraftan haberdar olmasına rağmen, bunun, onlarla Novruzali arasında küçük bir fark olduğunun göstergesi olduğunun sonucuna varmaktadır. Novruzali'nin iç sakatlığı, “Ölüler”in kahramanlarında daha net bir şekilde görülmektedir. İç sakatlık, Novruzali'yi posta olayı zamanı aciz bir insana dönüştürdüğü gibi, Hacı Hasan gibileri de Şeyh Nasrallah'ın elinde oyuncak haline getirir. Celil Memmedguluzade, Azerbaycan halkının oluşmasına, uyanmasına engel olan güçlerin karşısına şimdilik ciddi insan çıkarmaya endişe ediyor. Bu ortam o kadar karanlıktır ve bu halk o kadar zayıftır ki, ona karşı hile yapan şahıslar ciddi insanı derhal imha edebilirler. Ahlaksızlık, haylazlık, şuursuzluk olguları karşısında İskender ne kadar zayıf görünse de, onun gerçeği yansıtan sözleri eserin bel kemiğini oluşturur. İskender bu karanlık ortamda kötülüğün kendisinden kat-kat güçlü olduğunu fark eder. Bu nedenle uslubunda ironiya'yı tercih etmektedir. Celil Memmedguluzade, eserde eski kurallarla geçinip giden toplum ile İskender arasındaki ilişkileri ustalıkla yazıya dökmüştür. “Ölüler”in ana kahramanı İskender, eserin başından sonuna kadar Şeyh Nasrallah'ın yaptığı işlere nefretle ve alaylı bir şekilde yaklaşarak olayların içinde yer alır. Eserin ana kahramanının faciası şundan ibarettir ki, akıllı, bilgili, “ölü” dirilerden defalarca üstün olan İskender toplumda kendi yerini bulamıyor ve bu toplumda gereksin insana dönüşür.

The leading themes of the works by Jalil Mammadguluzadeh are Motherland and the nation, social problems of the people, female freedom, ignorance, etc. The themes for his works the writer always took from his environment and life. Tragicomedy "The Dead" is certainly a masterpiece of the creative activity by Jalil Mammadguluzadeh. The "Dead" is the most impressive work by Jalil Mammadguluzadeh written against ignorance and prejudice. Of course, the success of tragicomedy was associated with the image of the protagonist Iskender. The article is focused on two opposing forces: the forces of evil in the image of Sheikh Nasrullah, and the forces of good in the image of Iskender. Iskender is a tragic hero, a star shining in the dark. He is a fighter understanding the real situation, but at the same time he has the only weapon in his fight against ignorance: the word. He skillfully uses this weapon, but the ignorant and uneducated environment does not understand him, even does not want to understand. Sheikh Nesrullah who uses religious and Islamic values for his personal interests says to the people who gathered at the cemetery to revive their dead relatives: “Give the names of your dead relatives that you want to be revived”. If one of the persons decided not to revive his dead relative Nesrullah immediately called him because the crook had only one choice: people themselves had to refuse to "revive" their dead relatives. It is one of the most interesting points of the tragicomedy: for various reasons people refused to "revive" their dead relatives and thus they were gradually moving away from the cemetery. It is in this scene Mirza Jalil masterfully expressed that the people still live the naughty фт?� outdated traditions and those traditions have become a major obstacle in the formation of the people as a nation. The biggest truth of "The dead" is that the “dead” are not only those who lie in the grave, but also those who spend their lives in ignorance while they're alive. It is possible to deceive those "dead" as much as desired. It is not without reason that Sheikh Nesrullah appeals to those “dead” in a language that ignorant people do not understand. Only his orders he gives in the language which they understand. It is noted in the article that the author described a typical Azerbaijan village of that period, naive, poor, ignorant and uneducated people lived there. Those people need to work a lot for the transformation into the nation. The similar and distinctive features of the “dead” characters of the tragicomedy "The dead" and the image Novruzali – a hero of the story “Mailbox" by Jalil Mammadguluzadeh are also analyzed in the article. The author comes to the conclusion that despite the fact that the heroes of the “The dead” are aware of the mail or telegraph, they differ from Novruzali only in appearance. The internal disability of Novruzali even more clearly manifested in the characters of “The dead”. The internal disability of Novruzali turns him into a helpless person in the story with mail as well as Haji Hassans transform into toys in the hands of Sheikh Nasrullah in the tragicomedy “The dead”. Although Iskender seems weak in the face of immorality, mischief, and consciousness, his true words form the backbone of the drama. Iskender realizes that in this dark environment evil is more powerful than him. That's why he prefers irony in his style. Jalil Mammadguluzadeh skillfully presents the conflict between the society living with old rules and Iskender. Jalil Mammadguluzadeh skillfully presents the conflict between the society living with the old rules and Iskender.