Bu çalışmada, Türk eğitim tarihinin aktüel konularından biri olan özel okullar meselesini Tanzimat’tan Cumhuriyet’e uzanan çizgide tarihsel süreç ve hukuki düzenlemeler bağlamında ele almak amaçlanmıştır. 15. ve 16. yüzyıllardan itibaren gayrimüslim ahali ile yabancı devletlere ait özel okullar ülkede kurulmaya başlanmışken Türk ve Müslüman ahali de 19. yüzyıldan itibaren Müslüman nüfusun eğitim talepleri doğrultusunda ülkede özel okullar kurmaya başlamıştır. Hem gayrimüslim ahali hem de yabancı devletler Tanzimat Dönemi’nin özgürlükçü havasından istifade ederek ülkedeki özel okul sayılarını hızla arttırmıştır. 19. yüzyıldan itibaren ülkede faaliyet göstermeye hevesli özel okulların sayısının hızla artması nedeniyle özellikle gayrimüslim ahali ile yabancı devletlere ait özel okullar devletin denetim ve gözetimi altına alınmak istenmiştir. Bu bağlamda ülkedeki bütün özel okullara yönelik ilk ciddi hukuki düzenleme 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’dir. Bir diğer hukuki düzenleme 1915 tarihli Özel Okullar Talimatnamesidir. Talimatname ile ülkede faaliyet gösteren bütün özel okullara yönelik esaslar ayrıntılı olarak belirlenmiş, gayrimüslim ahali ile yabancı devletlere ait özel okulların sahip olduğu ayrıcalıklara son verilmiş ve ülkedeki tüm okullar üzerinde devletin denetim ve gözetimi sağlanmaya çalışılmıştır. Denetim ve gözetime yönelik hukuki düzenlemeler ile gayrimüslimlere ve yabancı devletlere ait özel okulların devlet aleyhinde faaliyetlerde bulunması engellenmeye çalışılmıştır. Lozan Barış Antlaşması ile gayrimüslim ahaliye azınlık statüsü verilmiş ve azınlıkların eğitimi de büyük ölçüde geçmişte gayrimüslim ahali tarafından kurulan bu özel okullara havale edilmiştir. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizine uygun olarak hem dönemin arşiv kaynakları hem de konu ile ilgili makale ve kitaplar taranarak hazırlanmıştır. Sonuç olarak Türkiye’de özel okullar gayrimüslim ahali ile yabancı devletlerin öncülüğünde gelişmiştir. Ülkede özel okulların gelişimi meselesi gayrimüslim ahali ile yabancı devletlere ait özel okullar göze ardı edilerek tartışılmamalıdır.

In this study, it is aimed to deal with the private schools issue, which is one of the current issues in the history of Turkish education, in the context of the historical process and legal regulations from the Tanzimat Reform Era to the Republic Era. In the 15^th and 16^th centuries, non-Muslim communities and foreign states initiated the establishment of their private schools. However, Turkish and Muslim people just started to establish private schools in the country from the 19^th century in line with the education demands of the Muslim population. Both non-Muslim people and foreign states, benefiting from the libertarian atmosphere of the Tanzimat Reform Era, rapidly increased the number of their private schools in the empire. Since the 19^th century, due to the rapid increase in the number of private schools eager to operate in the country, the empire had wished to bring private schools belonging to non-Muslim people and foreign states under its control and supervision. In this context, the first significant legal regulations for all private schools in the country were the 1869 Statute on General Education and the 1915 Private Schools Bylaw. The specified regulations determined the principles for all private schools operating in the country, terminated the privileges of private schools of non-Muslims and foreign states, and ensured the state capture the control and supervision of all schools in the country. Besides, several legal arrangements oriented for supervision and surveillance prevented private schools belonging to non-Muslims and foreign states from doing activities against the state. The Treaty of Lausanne granted the minority status to the non-Muslim communities, and the education of the minorities was left to the private schools established by the non-Muslim people in the past. Utilizing the document analysis method, we conducted the study by reviewing both the archive sources of the related periods and the articles and books related to the subject. Overall, private schools in Turkey were developed under the leadership of the non-Muslim population and foreign countries. The issue of the advancement of private schools in the country should not be discussed by ignoring those belonging to the non-Muslim population and foreign states.