İyilik ve yardımlaşma duygusunun ürünü olarak yaşamın temel ihtiyaçlarını karşılamak için ilk çağlardan günümüze kadar faydalı girişimler gerçekleştirilmiş ve ölmez eserler meydana getirilmiştir. Bu eserlerin en belirgin ve kalıcı örnekleri ise “vakıf” adı altında sistemleştirilmiştir. Bu amaçla medrese, mektep, mabet, imaret, zaviye, kütüphane ve darüşşifa gibi çeşitli vakıf eserleri halkın hizmetine sunulmuştur. Ayrıca kurulan vakıflar, yollar, köprüler, çeşmeler, okullar, camiler ve hamamlar gibi birçok hizmet aracılığıyla yaşanılan mekânın gelişimine de katkıda bulunmuştur.

Osmanlı toplumunda büyük önem taşıyan vakıflar, birçok alanda faaliyet göstermiş ve günümüz toplumlarına ilham veren sosyal hizmetler sunmuştur. Bu vakıflar, sosyal güven ve dayanışmanın temelini oluşturarak toplumların şekillenmesinde de etkili olmuştur. Osmanlı’da vakıf kurumları, toplumsal yapı içinde önemli bir konumda bulunmaktadır. Vakıf belgeleri, kurucuların vakıf kurarken tüm sosyal hizmetleri detaylı bir şekilde planladıklarını ortaya koymaktadır. Bu planlamada, insanlar ve toplum için faydalı olacak her türlü sosyal hizmet düşünülmüş ve vakıf belgelerinde yer almıştır. Bu çerçevede, vakıf yoluyla sunulması öngörülen sosyal hizmetlerin sayısı oldukça fazladır ve bu hizmetlerin tamamının belgelerde detaylı bir şekilde listelendiği görülmektedir. Ancak, bu hizmetlerin tamamını dile getirmek oldukça zordur ve bu nedenle bu çalışmada, sadece hanım sultanların kurduğu darüşşifalar üzerinde durulmaktadır.

Bu çalışmada, Osmanlı’da vakıflar aracılığıyla hanım sultanların kurduğu darüşşifaların kamusal alanın inşasında üstlendiği sosyal hizmetleri açıklamak amaçlanmaktadır. Darüşşifaların bulundukları yerler, yapılış tarihleri ve hanım sultanlar hakkında bilgiler sunulduktan sonra, darüşşifaların yapılış amaçları ve sosyal hizmet faaliyetlerine değinilmiştir. Bu bağlamda elde edilen veriler, hanım sultanların her alanda olduğu gibi sağlık alanında da sosyal katalizör rolü üstlendiğini ve sosyal hizmetlere etkin bir şekilde katıldığını göstermektedir. Çalışmanın, vakıf müessesesinin daha iyi anlaşılmasına ve sosyal hizmetler açısından önleyici, iyileştirici ve koruyucu işlevlerine katkıda bulunması beklenmektedir.

In order to meet the basic needs of life as a product of the sense of goodness and solidarity, useful initiatives have been carried out from the early ages to the present day and immortal works have been created. The most prominent and permanent examples of these works are systematised under the name of ‘foundation’. For this purpose, various foundation works such as madrasahs, schools, temples, imaret, zawiye, libraries and darüşşifa were offered to the public. In addition, foundations also contributed to the development of the living space through many services such as roads, bridges, fountains, schools, mosques and baths. Foundations, which were of great importance in Ottoman society, operated in many fields and provided social services that inspire today's societies.

These foundations have also been effective in shaping societies by forming the basis of social trust and solidarity. In the Ottoman Empire, foundation institutions occupied an important position in the social structure. Foundation documents reveal that the founders planned all social services in detail when establishing a foundation. In this planning, all kinds of social services that would be beneficial for people and society were considered and included in the foundation documents. In this framework, the number of social services envisaged to be provided through the foundation is quite high and all of these services are listed in detail in the documents. However, it is quite difficult to mention all of these services, and for this reason, this study focuses only on the darüşşifas founded by lady sultans.

This study aims to explain the social services undertaken by the darüşşifas founded by lady sultans through foundations in the Ottoman Empire in the construction of the public sphere. After presenting information about the locations of the darüşşifas, the dates of their construction and the lady sultans, the purposes of the darüşşifas and their social service activities are discussed. The data obtained in this context shows that the lady sultans assumed the role of social catalyst in the field of health as in every field and participated effectively in social services. This study is expected to contribute to a better understanding of the foundation institution and its preventive, curative and protective functions in terms of social services.