Türk din mûsikîsi formlarının câmi mûsikîsi ve tekke mûsikîsi olmak üzere iki ana başlık altında incelendiği bilinmektedir. Câmi mûsikîsi, herhangi bir çalgı kullanılmaksızın yalnızca insan sesiyle icrâ edilen geleneksel formları içinde barındırırken tekke mûsikîsi, câmi mûsikîsi formlarının yanı sıra zikir ve raksla beraber icrâ edilmek suretiyle kullanılan bazı formları da bünyesinde barındırır. Tekke musikisi formları içinde âyin formu literatürde yalnızca Mevlevî âyini ile özdeşleştirilmiştir. Oysa Rifâîlik, Sa‘dîlik, Kadirîlik ve Bedevîlik gibi özellikle kıyâmî usûlde âyin icrâ eden tarîkatların da kendine özgün âyin yapıları bulunmaktadır. Bu çalışmanın odağını oluşturan Rifâî âyini, kıyâm kelime-i tevhîdi, kıyâm ism-i celâli ve devrân gibi temel zikir, raks ve musiki rükünlerinin yanında Beyyûmî, demdeme, Rifâî gülü ve dalga tevhidi gibi özel zikir ve raks rükünlerinden oluşmakta ve musikîsine eşlik eden ney, rebâb, mazhar ve bendir gibi çalgıların da kullanılması ile koreografik ve estetik açıdan zengin bir icrâ biçimi sunmaktadır. Daha önce Rifâî âyini hakkında bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu çalışmaların tamamı kısıtlı örneklemlerde yapılmış çalışmalar olduğundan genel hakkında bu çalışmalar üzerinden bilimsel bir yargıya varmak mümkün olamamaktadır. Bu çalışmada Türk din musikisi formları içinde bulunmayan Rifâî âyini litürjik olarak ele alınmıştır. Rifâî âyininin zikir, raks ve musikî rükünleri belirlenmeye çalışılmış, kıyâm kelime-i tevhîdi, kıyâm ism-i celâli ve devrân bölümleri için daha anlaşılabilir olması adına bir kılavuz biçiminde tasarlanan şemalar oluşturulmuştur. Böylelikle yazılı kaynaklarda konuya yönelik eksik bilginin tamamlanması hedeflenmiştir. Sonuç olarak Rifâî âyininin de tıpkı Mevlevi âyini gibi münferit bir form biçimi olduğu kanısına varılmıştır.
It is known that the forms of Turkish religious music are examined under two main categories: mosque music and tekke music. While mosque music comprises traditional forms performed solely with the human voice and without the use of any musical instruments, tekke music includes not only the forms of mosque music but also certain forms performed with dhikr (remembrance of God) and ritual movement (raks). Among the forms of tekke music, the term “âyin” has been associated in the literature exclusively with the Mevlevî âyin (Mevlevi Ritual Ceremony). However, Sufi orders such as the Rifâiyya, Sa'diyya, Qadiriyya, and Bektashiyya, which perform their rituals in the qiyāmî style (standing dhikr), also possess their own unique ritual structures. The focus of this study is the Rifâî âyin, which includes primary ritual components such as qiyām kalimat al-tawḥīd, qiyām ism al-jalālī, and devrān, as well as distinctive dhikr and movement elements like Beyyûmî, demdeme, Rifâî rose, and wave tawḥīd. It also incorporates musical instruments such as the ney, rebab, mazhar, and bendir, resulting in a performance rich in choreography and aesthetic quality. Although some previous studies have addressed the Rifâî âyin, their limited scope makes it difficult to draw comprehensive scientific conclusions. In this study, the Rifâî âyin absent from the general classification of Turkish religious music forms is examined liturgically. The dhikr, raks, and musical components of the ritual are identified, and schematic guides are developed for sections such as qiyām kalimat al-tawḥīd, qiyām ism al-jalālī, and devrān to enhance clarity. Consequently, it is concluded that the Rifâî âyin, like the Mevlevî âyin, constitutes a distinct and independent musical-liturgical form.
By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.