Son yıllarda gerek Rusya’da gerekse diğer ülkelerde yapılan bilimsel faaliyetler, Tatarların tarihsel, felsefi ve dini düşüncesinin gelişim kalıplarını ve eğilimlerini daha objektif bir şekilde tanımlamayı mümkün kılmıştır. Bu çalışmalar hem Türk halklarının kültürünün gelişimindeki rolünü hem de Rusya halklarının felsefesinin bir parçası haline gelen Tatar dini-felsefi düşüncesinin özelliklerini ortaya çıkarmaktadır. Tatarların İslam dünyasıyla olan uluslararası ilişkilerindeki en önemli etken Osmanlı dönemindeki kültürel bağlarında kendini göstermiştir. Aslında Osmanlı Devleti ile fikrî düzeyde başlayan ilişkiler ne yazık ki Rusya'daki Müslümanlar arasında siyasi ve ideolojik bir boyut kazandığı bahanesiyle sekteye uğramıştır. Tatar-Türk şerhlerinde, genel olarak Tatarların ideolojik ve siyasi mücadelesinin ana aşamaları belli bir şekilde yansıtılmıştır. Diğer bir ifade ile Rusya’daki Müslüman toplumların bulunduğu bölge ve çok kültürlü ortam, Kur’ân’ın yeniden düşünülmesini ve mevcut Müslüman eğitim sisteminin yeniden gözden geçirilmesini zorunlu kılmıştır. 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında dini düşüncenin evriminin özelliklerinden bahsetmek gerekirse, bunun Tatarların ve Rusya’da yaşayan diğer birçok Müslüman toplumun öz bilincinin aktif gelişim dönemi ile ilgili olduğuna dikkat etmeliyiz. Çünkü bu dönemde, Rusya’da yaşayan Müslüman toplumların eğitime yönelişleri gözle görülür şekilde artmış, bunun sonucu olarak Cedidcilik (yenilikçilik) olgusu ortaya çıkmıştır. Çalışmamızda, öncellikle Tatar tefsir geleneğindeki Tatar Türkçesi ile yazılmış tefsirlerin tarihî arka planı sergilenecektir. Daha sonra bu tefsirler yazılırken genellikle başvurulan Arapça ve Türkçe kaynaklar ile ilgili özet bilgiler aktarılacak, ardından Rusya Müslüman toplumlarında yaygınlık kazanan tefsirlerle ilgili kısa bilgiler verilecektir.

In recent years, scientific activities carried out both in Russia and in other countries have made it possible to more objectively identify the development patterns and tendencies of historical, philosophical and religious thought of the Tatars. These studies reveal both the role of the Turkic peoples in the development of their culture and the peculiarities of Tatar religious-philosophical thought, which became part of the philosophy of the peoples of Russia. The most important factor in the international relations of the Tatars with the Muslim world was manifested in their cultural ties in the Ottoman period. In fact, the relations that started at the intellectual level with the Ottoman Empire were unfortunately interrupted by the pretext that it gained a political and ideological dimension among the Muslims in Russia. In Tatar Turkish commentaries, generally reflected the main stages of the ideological and political struggle of the Tatars in a certain way. In other words, the region and multicultural environment of Muslim societies in Russia necessitated a rethinking of the Quran and a revision of the current Muslim education system. If we talk about the peculiarities of the evolution of religious thought in the late 19th and early 20th centuries, we should note that this is related to the period of active development of the self-consciousness of the Tatars and many other Muslim communities living in Russia. Because, in this period, the orientation of the Muslim societies living in Russia to education has increased visibly, and as a result, a Jadidism (innovative) phenomenon has emerged. In our study, first of all, the historical background of the tafsir written in Tatar Turkish in the Tatar tafsir tradition will be exhibited. Later, brief information about the Arabic and Turkish sources that are generally used while writing these commentaries will be given, and then brief information will be given about the interpretations that have become widespread in Russian Muslim societies.