Bu çalışmanın konusu, Fars dilinin tarihi ve eski Farsça metinlerin edebî ve dinî içerikleridir. Bu çalışmada konu ile ilgili Türkçe, Farsça, Arapça ve İngilizce çalışmalar incelenmiş ve yorumlanmıştır. Çalışmanın amacı, edebî ve dinî açıdan köklü bir medeniyete sahip olan İran'ın dil tarihine ışık tutmak ve bu medeniyetten geriye kalan eserlerdeki dil-din ilişkisini ortaya koymaktır. Bu bağlamda İran dilleri eski, orta ve yeni olmak üzere üç dönemde incelenmiştir. Eski dönemden eserleri geride kalmış olan Avestaca ve Eski Farsça dilleri ele alınmış ve bu bağlamda Zerdüştîlerin kutsal kitabı Avesta ve Eski Farsça taş yazmalarının dili ve içeriğine ışık tutulmuştur. Orta dönemde ise Sasani dönemine ait Pehlevîce eserler merkeze alınmıştır. Yeni dönemde sadece dönemin dili üzerinde durulmuş ve bu döneme ait eserlerin çok sayıda olması nedeniyle içerikleri çalışmanın dışında tutulmuştur. Pehlevîce dışında İran dil-din tarihinde önemli bir yere sahip olan Soğdca, Belhçe, Sakaca ve Harezmce gibi dillere ve bu dillerden geriye kalan sınırlı sayıdaki eserlere dikkat çekilmiştir. Orta dönemde ayrıca Maniheistlerin dinî ve edebî faaliyetleri de özetlenmiştir. Bu çalışma sonucunda İran dillerinin günümüz Farsçasına ulaşana kadar devam eden tarihsel süreçte geçirdiği aşamalar ortaya konmuş, eski çağlardan geride kalan dinî ve seküler metinler tespit edilmiş, bu metinlerin içeriklerine kısaca değinilmiş ve bazen bu eserlerin içerikleri, verdikleri mesajların anlaşılmasına katkı sağlayacak şekilde yorumlanmıştır.

The subject of this study is the history of the Persian language and the literary and religious contents of ancient Persian texts. In this study, Turkish, Persian, Arabic and English studies on the subject were examined and interpreted. The aim of the study is to shed light on the language history of Iran, which has a deep-rooted civilization in terms of literature and religion, and to reveal the language-religion relationship in the remaining works of this civilization. In this context, Iranian languages ​​were examined in three periods: old, middle and new. Avestan and Old Persian languages, whose works from the ancient period have been left behind, are discussed and in this context, the language and content of the Zoroastrian holy book Avesta and Old Persian lithographs are shed light on. In the middle period, Pahlavi works belonging to the Sassanid period were centered. In the new period, only the language of the period was emphasized and the contents of the works were excluded from the study due to the large number of works belonging to this period. Apart from Pahlavi, languages ​​such as Sogdian, Belkh, Sakha and Khwarezm, which have an important place in the history of Iranian language and religion, and the limited number of works remaining from these languages ​​are highlighted. The religious and literary activities of the Manichaeans in the middle period are also summarized. As a result of this study, the stages of Iranian languages ​​in the historical process until they reached today's Persian were revealed, religious and secular texts left behind from ancient times were determined, the contents of these texts were briefly mentioned and sometimes the contents of these works were interpreted in a way that would contribute to the understanding of the messages they gave.