Anadolu’nun İslamlaşması süreci Moğol istilasıyla birlikte gerçekleşen büyük göç hareketleri ile birlikte başlamıştır. İstila sonucu birçok derviş Anadolu coğrafyasına ve Selçuklunun himayesine sığınmıştır. Anadolu tasavvuf hareketlerinin tarihȋ kökenlerinde üç coğrafȋ bölgenin önemli yeri vardır. Bunlar, Orta Asya, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’dur. Birden çok coğrafȋ bölgenin (Türkistan, Buhara, Harezm, İran, Horasan, Endülüs, Mısır, Suriye ve Irak) ve fikrȋ kaynağın Anadolu tasavvufunu şekillendirmesi bu hareketlerin itikadî temellerine ve davranış pratiklerine eklektik bir karakter kazandırmıştır. İtikadȋ ve sosyal bünyeleri farklı olan bu hareketlerin büyük çoğunluğu Sünnȋ, az bir kısmı ise bâtınȋ, şîidir. 13. yüzyılda Anadolu’da yayılmaya başlayan tasavvuf hareketlerinde meşrep olarak birbirinden farklı üç yol bulunmaktaydı: Sûfîlik, Fütüvvet ve Melametîlik. Bu üç yol, farklı tarikat kurumları yoluyla Anadolu coğrafyasına girmişti. Bu yollara ait itikadî yönlerin bilinmesi, günümüze kadar uzanan tarikat kurumlarının fikrȋ temellerini, meşrep alt yapılarını ve davranış pratiklerini kavramamıza katkılar sağlayacaktır. Çalışmanın amacı Anadolu tasavvuf hareketlerinin eklektik bir karaktere sahip olduğunu tarihȋ veriler üzerinden ispat etmeye çalışmaktır. Günümüze kadar varlıkları devam eden tasavvuf hareketlerine ait coğrafȋ köken çeşitliliği, güncel tarikat hareketleri üzerinde hem itikadî hem de uygulanan pratikleri anlamında farklı izler bırakmıştır. Bu hareketler bir taraftan ana hatları ile birbirinden farklı fikrȋ temellere ve davranış pratiklerine sahipken diğer taraftan çok yönlü olarak birbirini etkilemekte, iç içe geçmekte ve benzerlikler göstermektedir. Çalışmada Anadolu tasavvufuna ait bu eklektik karakter, güncel tarikat hareketleri üzerinden karşılaştırılarak anlatılmıştır. Türkiye’deki dinȋ algılama biçimi üzerinde yadsınamayacak düzeyde etkilere sahip olan tasavvuf ve tarikat hareketlerinden hiçbirisi ne günümüzde ne de geçmişte ötekisinden izole olmuş fikri temellere ve davranış pratiklerine sahip olmamıştır. Eklektik yapı bu hareketlerin temel karakteri olmuştur.

The Islamization process of Anatolia started with the immigrations due to Mongol invasion. As a result of this invasion many dervishes came to Anatolia and refuge under the protection of Seljuk reign. In the historical roots of the Anatolian Islamic mysticism Movement, three regions are of great importance. These are Middle Asia, North Africa and Middle East. As the Turks became Muslim and immigrate to Anatolia, Islamic mysticism expand from Turkistan, Bukhara, Khorezm, Iran, Khorasan, Andalusia, Egypt, Syria and Iraq to Anatolia. Since more than one region and resource shaped the Anatolian Islamic mysticism its faith basis and behaviors had an eclectic characteristic. These movements whose faith and social structures were different constituted of largely Sunni and orthodox, and partially Batiniyya, Shia, Heterodox. In the Islamic mysticism movement starting to expand Anatolia in thirteenth century, there were three veins. These were Sufism, Futuwwa and melametiyye. These three veins came into Anatolia via different religious orders. Knowing the faith aspects of these veins make it possible to understand intellectual basis, disposition substructures, and behavior types of these religious orders. This study aims to prove that Anatolia Islamic mysticism movement has an eclectic characteristic through historical data. Geographical origin diversity belonged to Islamic mysticism which exists till now impressed current religious orders. These movements on one hand had different intellectual basis and behavior types, on the other hand effected each other, intertwined and showed similarities. These eclectic characteristics belonged to Anatolian Islamic mysticism compared with the current religious orders. None of the Islamic mysticism and religious order movements which has a considerable effect on religion perception in Turkey don’t have isolated ideational basis and behavior types neither now nor in the past. Eclectic structure became the fundamental characteristic of these movements.