Sözlüklerde irfân sahibi kişi olarak açıklanan “ârif” kelimesi, “irfân ve ma’rifet” kavramları ile birlikte tasavvufun temel konularından olmanın yanında, bugün bilimsel çalışmalara da konu olmaktadır. Tasavvufun doğuşundan bu yana bu kavramlar pek çok mutasavvıf tarafından kendi mânevî tecrübelerine göre açıklanıp izâh edilmeye çalışılmış, tâliplere yol göstermek amaçlanmıştır. Tasavvufî eserlerde sıkça karşımıza çıkan bu kavramlara, tüm mutasavvıf şairlerin divânlarında da rastlanır. Mutasavvıf şâirler, şiirlerinde bu kavramlara yer vermişler ve kendi mânevî tecrübelerine göre nasıl irfân sahibi olunacağına, ârifin niteliklerine ve nihayet marifet mertebesine nasıl ulaşılacağına değinmişlerdir. 1541-1628 yılları arasında yaşamış olan Azîz Mahmûd Hüdâyî, döneminin mutasavvıf kimliğiyle öne çıkan isimlerindendir. Bayramîliğin bir kolu olan Celvetiyye tarikatının kurucusu olan Azîz Mahmûd Hüdâyî yaşadığı dönemde sadece halk tarafından değil devlet erkânı tarafından da itibar edilen biri olmuştur. Arapça ve Türkçe yazılmış onlarca eseri vardır. Mutasavvıf kimliğinin yanında şâirlik yönü de olan Azîz Mahmûd Hüdâyî’nin divân oluşturacak kadar çok şiiri vardır. Şiirlerini tasavvufî neşve ile yazan Azîz Mahmûd Hüdâyî, şiirlerinde tasavvufun hemen hemen her konusuna değinmiş, sıkça kullanılan tasavvufî terimleri izâh etmeye çalışmış ve bizlere hakîkat yolunda aydınlatıcı bilgiler sunmuştur. Bu çalışmamızda Azîz Mahmûd Hüdâyî’nin dîvânında yer alan şiirlerinde ârif tipini nasıl izah ettiğini, bu kelimeye yüklediği anlamları; ârifin ulaştığı marifet makâmına erişmek için neler yapmak gerektiğini, bu makâmın niteliklerini; irfânî bilginin özelliklerini, ilim ve irfân mukayesesini tespite çalışacağız.

Mening of the word arif is have wisdom. As a sufism term arif and dealing with that irfan and marifet terms are main subjects of sufism, also today there are many studies on these subjects. Since sufism came up, these terms are tried to explain by sufis according to their spiritual experiences for their dervishes to cultivate them. These terms are often used sufism texts especially sufis’ poems. Sufi poets use these terms tries to explain how become arif, arif’s characteristics and how get marifet grade. Azîz Mahmûd Hüdâyî, who lived between 1541-1628, is one of reputable sufis. He is founding leader of Celvetiyye sect that is one branch of Bayramiyye sect. In his life, not only the people loved him but also state authority loved and made obesiance. He wrote many books in Turkish and Arabic. He is not only a sufi but also a poet. He has a divan. He wrote sufism poems. He touches upon almost all of subjects of sufism, tries to explain terms of sufism in his poems. He gives ys many information about sufism by his poems. In this study we try to point out how Azîz Mahmûd Hüdâyî explains arif, meanings of arif; what to do get marifet grade; the characteristics of arif, marifet grade and wisdom; also comparison of knowledge and wisdom.