Örtmeceler bir dilin söz varlığını zenginleştiren, milletin kültürünü, yaşayışını, inançlarını yansıtan, korku, saygı, utanç, tiksinme gibi psikolojik etmenlerden kaynaklı kullanımları gösteren ifadelerdir. En genel tanımıyla ‘yasaklama’ olarak nitelendirilen tabulardan doğan örtmeceler, söylenmek istenmeyen, söylemekten çekinilen veya korkulan ya da söylenmesi hoş karşılanmayan şeylerin daha kibar, iyileştirilmiş, üstü kapalı bir şekilde dile getirilme biçimleridir. Her dilde ve toplumda var olmaya devam eden bu kelimeler Kazan-Tatar Türkçesinde de varlığını da sürdürerek toplumun kültürünü ve çeşitli meselelere bakış açısını yansıtmaktadır. Kazan-Tatar Türkçesinde bu kelimelerin bir kısmının geleneklere ve inançlara, gebelik ile ilgili inanışlara, hastalıktan, ölümden, tehlikeli olduğu düşünülen hayvanlardan, doğaüstü güçlerden korkma, saygı vb. hislere dayandığı, önemli bir kısmının ise utanç duygusu, terbiyeli olma ve nezaket kaygısı ile ortaya çıktığı görülür. Bu çalışmada Kazan-Tatar Türkçesi söz varlığında bulunan örtmece kelimeler ‘İsimler’, ‘Fiiller’ ve ‘Kalıplaşmış İfadeler’ şeklinde gruplandırılarak değerlendirilecektir. Çalışmaya konu olan kelimeler Kazan-Tatar Türkçesi söz varlığı üzerine hazırlanmış bazı izahlı sözlüklerde ‘örtmece (ěvfěmizm) söz’ olarak kaydedilmiş kelimelerdir. Kazan-Tatar Türkçesinde örtmecelerin hangi amaçlarla ve nerelerde kullanıldığı, değişen yaşam biçimi ve inançlar ile birlikte örtmece sözlerin kullanım alanlarının ne yönde değiştiği izlenmeye çalışılacaktır. Bununla birlikte bu ifadeleri ortaya çıkaran, unutulmaya yüz tutmuş geleneklere, kültürel unsurlara da mümkün olduğu kadarıyla değinilmeye çalışılacaktır.

Euphemisms are expressions that enrich the vocabulary of a language, reflect the culture, lifestyle and beliefs of a nation, and define the ways psychological reactions, such as fear, respect, shame and disgust are expressed. In the general sense, taboo that is a ‘prohibition’ is at the root of a euphemism, which is a more polite, sugarcoated and implicit way of expressing what people would not want to or shy away or fear to say directly. Such expressions can be found in every language, among which the Kazan-Tatar language is a vivid example with its euphemisms reflecting the society’s culture and perspective on various issues. In Kazan-Tatar, it is observed that some of these words are related to traditions and beliefs about pregnancy, disease, death, animals thought to be dangerous, and awe for the supernatural, while others are a reflection of bashfulness, a concern for courtesy or good manners. In this study, the euphemisms used in the Kazan-Tatar vocabulary are evaluated under the categories of ‘Nouns’, ‘Verbs,’ and ‘Idioms.’ The words used in the study are recorded as the ‘euphemisms’ (ěvfěmizm) in Kazan-Tatar in several dictionaries containing explanations on the vocabulary of this language. The study attempts to analyze and document euphemisms used in the Kazan-Tatar, the purposes they serve and the areas they are used and the course of change they follow as lifestyles and beliefs change. Furthermore, it will attempt to address, as far as possible, the traditions and cultural elements that gave rise to these euphemisms.