Bu çalışmada Tarihçe-i Lisân-ı Osmânî hakkında genel bir değerlendirme yapılmış ve eserin metnine yer verilmiştir. Tarihçe-i Lisân-ı Osmânî, Mehmet Fuad tarafından kaleme alınan Osmanlı Türkçesinin başlagıncından yirminci asrın başlarına kadar geçen süredeki gelişmelerini ele alan bir eserdir. Eserin müellifi olan Mehmet Fuad Bey, Milli Kütüphane tarafından hazırlanan Mehmet Fuat Köprülü Bibliyografyasına göre Köprülü olarak görülse de durum böyle değildir. Eserin yazıldığı ve neşredildiği tarih ile Köpülü’nün doğum yılı aynıdır. Ayrıca eserin kapağında müellifin mesleği de mektûbî-i maliye mümeyyizi olarak kaydedilmiştir. Eserde yaklaşık altı asırlık bir müddet boyunca başta Farsça ve Arapça olmak üzere birçok dil ile münasebet kurmuş olan Osmanlı Türkçesinin geçirdiği değişiklikler ve kaydettiği ilerlemeler manzum ve mensur eserlerden verilen örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır. Müellif, 1892 yılında Londra’da toplanacak olan Dokuzuncu Oryantalistler Kongresinde sunmak üzere II. Bâyezid divanını anlatan bir tebliğ hazırlama arzusundayken Osman Gazi devrinden başlamak üzere Osmanlı Türkçesinin safahatını örneklerle anlatan bir eser yazma fikirinin de uyandığını eserinde belirtir. Tarihçe-i Lisân-ı Osmânî’de Türk dilinin kökeni hakkında kısa ve genel bir bilginin dışında, lehçe, şive, ağız gibi şubeler ya da fonetik ve morfoloji alanlarını içeren bölümler yoktur. Tarihîlik, fonetik ve morfoloji gibi hususiyetler yerine Osmanlı Türkçesinin sadeleşme yolundaki görünümü genel olarak ele alınmaktadır. Tarihçe-i Lisân-ı Osmânî’de çok sayıda şair ve yazar adı adı gemesine rağmen risalenin hacminin artmamaası için hepsinden örnek verilmemiştir. Eserlerinden/yazışmalarından örnek verilen isimler şunlardır: Ebul Gazi Bahadır Han, Sultân Alaaddin-i Selçukî, Osman Gazi, Ahmed-i Daî, Ezherî, Şevkî, Hümamî, Avnî, Sinan Paşa, Sa’yî, Adnî, Adlî, Muhibbî, Fuzulî, Nef’î, Nedîm, Nâbî, Mütercim Asım, Reşit Paşa, Koca Ragıp Paşa, Şeyh Galip, Hakkı Bey, Şinasi ve Muallim Naci.

In this study, a general evaluation was made about Tarihçe-i Lisân-ı Osmânî and the text of the work was included. Tarihçe-i Lisân-ı Osmânî is a work by Mehmet Fuad that deals with the developments of Ottoman Turkish from the beginning to the beginning of the twentieth century. Although Mehmet Fuad Bey, the author of the work, is seen as Köprülü according to the Mehmet Fuat Köprülü Biography prepared by the National Library, this is not the case. The date the work was written and published is the same as Köpülü's birth year. In addition, on the cover of the work, the author's profession is recorded as a finance officer clerk. In the work, the changes and progress made by Ottoman Turkish, which had contact with many languages, especially Persian and Arabic, for a period of about six centuries, were tried to be shown with examples from verse and prose works. The author states that while he wanted to prepare a paper describing II. Bâyezid's divan to be presented at the Ninth Orientalist Congress to be held in London in 1892, he also had the idea of ​​writing a work describing the evolution of Ottoman Turkish with examples, starting from the era of Osman Gazi. It does not have a comparative content such as the origin of the language, its branches such as dialect, accent, dialect, or phonetic and morphological sections, as can be thought from the name of the work. Instead of features such as historicity, phonetics and morphology, the view of Ottoman Turkish towards simplification is discussed in general. The names of many poets and writers are mentioned in Tarihçe-i Lisân-ı Osmânî. On the other hand, there are no sample texts from all of them in the work. Names given as examples from his works/correspondences are: Ebul Gazi Bahadır Han, Sultân Alaaddin-i Selçukî, Osman Gazi, Ahmed-i Daî, Ezherî, Şevkî, Hümamî, Avnî, Sinan Paşa, Sa'yî, Adnî, Adlî, Muhibbî, Fuzulî, Nef'î, Nedîm, Nâbî, Translator Asım, Reşit Pasha, Koca Ragıp Pasha, Şeyh Galip, Hakkı Bey, Şinasi and Muallim Naci.