Bu makalenin konusunu teşkil eden Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut’un yazarı Mustafa Reşit edebiyat tarihlerinde iki farklı başlık altında geçer. Birisi santimantal şiirler yazan Mustafa Reşit’tir ki bu cephesiyle Ara Nesil şairleri arasında sayılır. Diğeri ise Gözyaşları isimli eserine yazdığı ön sözde gözyaşına fizyolojik bir olay olarak yaklaşan Mustafa Reşit. Birbirine zıt gibi görülen bu iki tutum yazarın çelişkisi değil hayaliyyun-hakikiyyun tartışmasının da yaşandığı dönemin gerçeğidir. Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut Türk romanının natüralizm yolculuğunda ihmal edilen bir eser olarak görülmüş ve dikkat çekilmek istenmiştir. Söz konusu romana dair daha önce müstakil bir çalışma yapılmadığı ve günümüz alfabesine aktarılmadığı göz önüne alınarak makalenin başlangıcında eserin özeti, yayımlandığı dönemde hakkında kaleme alınan yazılara yer verilmiştir. Tanzimat dönemi romanına dair yapılan çalışmalarda Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut’a değinildiği tespit edilmiş makalede bu çalışmalar tanıtılarak eserin farklı cepheleri olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut’un natüralist özellikleri Emile Zola’nın Deneysel Roman’ından hareketle değerlendirilmiştir çünkü Beşir Fuat’ın Victor Hugo isimli eleştirel monografisinde Emile Zola’nın Deneysel Roman’ına atıflar vardır. Ayrıca ilk Türk pozitivisti ve natüralisti olarak düşünülen Beşir Fuat ile Mustafa Reşit yakın arkadaştır. Yaşadığı yıllarda ve günümüzde daha çok santimantal eserler veren bir sanatçı olarak bilinen Mustafa Reşit’in niçin natüralist bir eser kaleme almış olduğu da makalede tartışılmıştır. Devir ve yazarının biyografisi göz önünde bulundurularak Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut’a yönelik yapılan bu incelemede ulaşılan sonuçlar yine yazar, dönemi ve eseriyle ilgili olmuştur.

Mustafa Reşit, who is the author of Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut, which is the focus of this study, is mentioned under two different categories in literary history texts. One of these is the Mustafa Reşit who writes sentimental poems, placing him among the poets of the Intermediary Generation. The other one is the Mustafa Reşit who describes tears as a physiological event in the preface he writes for his work Gözyaşları. These two seemingly opposing attitudes are not the dilemma of the author but the reality of the period of the debate on “romanticism versus realism-naturalism”. It is thought that Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut is an often-neglected work in the naturalism journey of the Turkish novel, and this article aims to draw attention to it. Considering that no dedicated study has been conducted on the novel in question and that the novel has not been transliterated into the alphabet used today, the introduction part of the article provides a summary of the work and texts written about it in the period of its publication. It is determined that studies on the novel genre in the Tanzimat period mentioned Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut, and it is aimed to show the multifaceted nature of the work by introducing these studies. The naturalist characteristics of Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut are investigated based on the Experimental Novel by Emile Zola because the critical monograph of Beşir Fuat named Victor Hugo makes references to the Experimental Novel. Moreover, Beşir Fuat, who is known as the first Turkish positivist and naturalist, and Mustafa Reşit are known to be close friends. This article also discusses why Mustafa Reşit, who is known in his period and today as an artist mostly producing sentimental works, would write a naturalist piece. The findings reached as a result of this analysis conducted on Yeis yahut Bir Cürm-i Meşhut by keeping the period and the biography of the author in mind are given in the context of the author, his period, and his works.