Türkçede Emir-İstek Çokluk Birinci Kişi Çekiminin -AlIK Biçimi Üzerine

Author:

Number of pages:
1961-1970
Language:
Türkçe
Year-Number:
2023-Volume 18 Issue 3

Çalışmada çokluk birinci kişi emir-istek çekiminde kullanılan eklerden biri olan -AlIK eki ele alınmıştır. Bu ekin tarihî ve çağdaş Türk yazı dilleri ve Türkiye Türkçesi ağızlarındaki kullanımı örneklendirilmiştir. Ekin yapısı hakkındaki görüşler verilmiş ve bu konudaki görüşümüz belirtilmiştir. Böylece bu çalışmayla -AlIK ekinin hangi sahalarda kullanıldığı bilgisinin ve ekin yapısı hakkındaki görüşümüzün araştırmacıların istifadesine sunulması amaçlanmıştır. -AlIk eki tarihî Türk lehçelerinden ilk olarak Harezm Türkçesine ait bazı eserlerde, daha sonra ise Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi ve seyrek olarak da Osmanlı Türkçesine ait bazı eserlerde görülmektedir. Çağdaş Türk yazı dilleri arasında ise Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi ve Altay Türkçesi yazı dillerinde görülmektedir. Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanılmazken ağızlarda -AlIK / -alıḫ biçimlerinde kullanımına rastlanmaktadır. -AlIK ekinin yapısı ve kullanımı ile ilgili mevcut veriler ışığında ekin ilk kısmının hem isteme hem emretme işlevi olan -(G)A(y) ekinden oluştuğu, ikinci kısmının yani -lI kısmının çokluğu, birlikteliği işaretleyen bir ek olduğu, bu kısımdan sonra görülen -K’nin ise bazı zaman ve kip çekimlerinde çokluk birinci kişi için kullanılan -K şahıs ekinin emir-istek çokluk birinci kişi çekiminde görülen biçimi olduğu söylenebilir. Çokluk birinci kişi için kullanılan -K veya sızıcılaşmış biçimi olan -ḫ yazı dillerinde yaygın olmasa da özellikle Türkiye Türkçesi ağızlarında birçok zaman veya kip çekiminde kullanılmaktadır.

Keywords


The suffix -AlIK, which is one of the suffixes used in imperative mode plural first person conjugation, is discussed in the study. The use of this suffix in historical Turkish dialects,  in contemporary Turkish written languages and in Turkey Turkish dialects are mentioned. Opinions about the structure of the suffix are issued and our opinion about the structure of the suffix is stated. Thus, with this study, it is aimed to present the information in which fields the suffix -AlIK is used and our view on the structure of the suffix to the benefit of researchers. The suffix -AlIk is first seen in some works belonging to the Harezm Turkish period, and then in some works belonging to the period of Kipchak Turkish, Chagatay Turkish and rarely Ottoman Turkish. Among the contemporary Turkish written languages, Kazakh Turkish, Kyrgyz Turkish and Altai Turkish are seen in written languages. While Turkey Turkish it is not used in Turkey Turkish in the written language, it is used in dialects as -AlIK / -alıḫ. Considering the available data on the structure and usage of the -AlIK suffix, the first part of the suffix consists of the suffix -(G)A(y), which has both a demanding and a commanding function, the second part, namely the -lI part, is an suffix that marks unity, It can be said that the -K, seen after this part, is the form of the -K person suffix, which is mostly used for the first person plural in some tenses and modal inflections, seen in the imperative-subjunctive plural first person conjugation. It is not common in written languages, -K which is mostly used for the first person, or -ḫ, which is its infiltrating form, but it is used in many tenses or modal inflections, especially in Turkey Turkish dialects.

Keywords

Article Statistics

Number of reads 163
Number of downloads 228

Share

Turkish Studies - Language and Literature
E-Mail Subscription

By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.