1. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğunun içte ve dışta siyasî buhranlarla toprak kayıplarının yaşandığı en zor dönemlerindendir. Askerî, mahallî, millî isyanlarla din ve mezhep kavgaları hem sayı itibariyle hem de yıkıcılık tesirleriyle önceki yüzyıllara göre çok daha fazladır. Ancak yüzlerin tamamıyla batıya çevrildiği bu dönemde mezhep farklılıklarına daha birleştirici ve evrensel bir bakış açısıyla yaklaşılmış, bu konuda yeni politik adımlar atılmış ve demokraside ilerlemeler kaydedilmiştir. Birçok siyasî mesele yanında daha önceki yüzyıllarda da görülen dilin sadeleştirilmesi hareketleri bu dönemde ateşli tartışmalara neden olmuştur. Bu karışık dönemde şairlerin çoğu tekkelere sığınarak manevî destek aramış ve çok tarikatlılık ortaya çıkmıştır. Bunun neticesinde Geç Dönemi’nde olan Klasik Türk edebiyatının Tekke edebiyatına Tekke edebiyatının da Klasik Türk edebiyatına yaklaştığı görülür. Nihânî, 1805-1890 yılları arasında yaşamış ve İmparatorluğun en sancılı dönemine tanık olmuş mutasavvıf şairlerdendir. Soyu Hz. Peygamber’e dayanır. Şeyh Hâmid-i Velî (Somuncu Baba) Hazretlerinin dokuzuncu kuşaktan torunu olup onun dergâhında post-nişîn olmuş Halvetiye ve Bayramiye şeyhlerindendir. Darendelidir ve ayrıca tarih bilgini Büyük İzzet Hasan Efendi’nin torunu olup onun rahle-i tedrisinden geçerek iyi bir eğitim alması ve medrese hocalığı yapması onun Klasik Türk edebiyatı kültürüne yakın olmasını sağlamıştır. Dolayısıyla hem tasavvuf kültürünü hem de medrese hocalığı yapmış bir müderris olarak ilmî birikimini şiirlerine yansıtır ve onun sanat kimliği bu çerçevede tezahür eder. XIX. yüzyılda ilk olarak askerî alanda başlayan ıslahatların sanat ve edebiyata da aksetmesiyle divan şiirindeki arayışlar ve dildeki sadeleşme hareketleri Nihânî’yi de yakından etkiler. Nihânî Dîvânı XIX yüzyılda Klasik Türk edebiyatıyla Tekke edebiyatının yakınlaşmasından kaynaklanan bu iki disiplinin müşterek yönlerini göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Bu çalışmada Yunus Emre tesirinde olan aynı zamanda XIX. yüzyıl Klasik Türk edebiyatındaki arayışların ve dildeki yenileşme hareketlerinin yansımaları görülen Nihânî’nin ve tek nüsha olan Dîvânı’nın tanıtımı amaçlanmıştır.

The nineteenth century was one of the most difficult periods of the Ottoman Empire, in which both internal and external political crises and territorial losses were experienced. Military, local and national rebellions as well as religious and sectarian quarrels were much more than those in the previous century, both in number and in destructiveness. However, in this period when faces were completely turned to the west, sectarian differences were approached with a more unifying and universal perspective, new political steps were taken in this regard and progress was made in democracy. On top of multiple political issues, the language simplification movements, which were seen in the previous centuries, caused heated debates. In this tumultuous period, most of the poets sought moral support by taking shelter in dervish lodges, and multi-sectism emerged. As a result of this, it is observed that Classical Turkish literature in the late period approached Sufi literature and Sufi literature approached Classical Turkish literature. Nihânî lived between 1805-1890 and is one of the Sufi poets who witnessed the most problematic period of the empire. His lineage goes back to the Prophet. He was a ninth-generation grandson of Sheikh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) and one of the Halvetiye and Bayramiye sheikhs who participated in his dervish lodge. He was from Darende. Both having received a good education from Büyük İzzet Hasan Efendi, to whom he was a grandson, and having taught in a madrasa enabled him to be close to the culture of Classical Turkish literature. Consequently, as a mudarris who has taught both Sufi culture and madrasah subjects, his scientific background is reflected in his poems and his artistic identity is manifested within this scope. As the reforms that had first started in the military field in the 19th century appeared in art and literature, the searches in divan poetry and the simplification movements in the language affected Nîhâni closely. Nihânî’s Dîvân has great importance in terms of showing the common aspects of these two disciplines, which resulted from the convergence of Classical Turkish literature and Sufi literature in the 19th century. In this study, it is aimed to introduce Nihânî, who was influenced by Yunus Emre and also who reflected the searches in divan poetry and the simplification movements in the language, and his Dîvân, which is the only copy.